Poród przedwczesny i jego konsekwencje dla noworodka
Pomimo dynamicznego rozwoju medycyny, poród przedwczesny nadal stanowi ogromne wyzwanie dla położnictwa. Niestety, wciąż nie dysponujemy narzędziami, które pozwoliłyby ginekologom rozpoznać, iż do rozwiązania dojdzie przed planowanym terminem. Z porodem przedwczesnym mamy do czynienia wówczas, gdy dziecko przychodzi na świat przed 37. tygodniem ciąży lub przed 259. dniem ciąży. Przyczyny tego zjawiska wciąż nie są znane podobnie jak objawy, które mogłyby wskazywać na to, iż rozwiązanie nastąpi przed planowanym terminem. W sytuacji, gdy ciąża trwa 9 miesięcy, zarówno organizm matki, jak i dziecka może przygotować się do porodu. Rozwiązanie, do którego dochodzi przed 37. tygodniem ciąży, niesie ze sobą wiele komplikacji. Jakie konsekwencje dla noworodka ma przedwczesny poród?
Naukowcy wykazali, iż dzieci urodzone przed 259. dniem ciąży częściej chorują i umierają. Ponadto wcześniaki bardzo często muszą spędzić w szpitalu kilka/kilkanaście tygodni, zanim zostaną wypisane do domu. Przedwczesny poród zwiększa też ryzyko wystąpienia zaburzeń neurologicznych, przewlekłych chorób płuc, ślepoty oraz głuchoty u noworodka, przy czym prawdopodobieństwo wystąpienia wyżej wspomnianych przypadłości wzrasta wraz z obniżaniem się wieku ciążowego w momencie narodzin. Oznacza to, iż lepiej urodzić dziecko w 8. miesiącu ciąży niż w 7. Niestety, zarówno matka, jak i lekarze nie mają wpływu na termin porodu, mogą jedynie zapewnić wcześniakowi profesjonalną opiekę neonatologiczną.
Wpływ przedwczesnego porodu na kształtowanie mikroflory jelitowej
Choć poród przedwczesny jest niekorzystny z punktu widzenia prawidłowego rozwoju i zdrowia dziecka, czasem konieczne staje się sztuczne wywołanie porodu przed 37. tygodniem ciąży. Wśród wskazań do indukowania porodu wymienia się sytuacje zagrożenia życia matki i płodu, w tym zatrucie ciążowe. Dzięki prężnemu rozwojowi medycyny, lekarzom coraz częściej udaje się uratować życie dzieciom urodzonym pod koniec drugiego trymestru ciąży, do niedawna było to niemożliwe. Niestety, przedwczesny poród wpływa negatywnie na kolonizację przewodu pokarmowego noworodka.
Naukowcy zauważyli, iż mikrobiota jelitowa wcześniaków istotnie różni się od flory bakteryjnej dzieci urodzonych w terminie. U noworodków, które przyszły na świat przed 37. tygodniem ciąży, obserwuje się podwyższoną ilość potencjalnych patogenów, w tym bakterii z gatunku Clostridium difficile, Klebsiella pneumoniae oraz gronkowców. Ich obecność stanowi poważne zagrożenie dla życia i zdrowia wcześniaków.
Clostridium difficile to gramdodatnia, beztlenowa laseczka, która posiada zdolność do wytwarzania endospor (przetrwalników) pozwalających bakterii na przetrwanie w niekorzystnych warunkach środowiska takich jak susza czy niska temperatura. Leczenie infekcji wywołanych przez bakterie przetrwalnikujące stanowi ogromne wyzwanie dla współczesnej medycyny. W laboratorium endospory giną dopiero w autoklawie, gdzie przy ciśnieniu rzędu 2 atmosfer woda wrze w temperaturze 121 stopni Celsjusza. Aby proces sterylizacji narzędzi zakończył się powodzeniem, autoklaw musi pracować przez 15 minut. Bakterie z gatunku Clostridium difficile, gdy nadmiernie namnożą się w świetle jelita grubego, wywołują rzekomobłoniaste zapalenie jelit. To niezwykle poważne schorzenie, którego w żadnym wypadku nie należy lekceważyć. Leczenie rzekomobłoniastego zapalenia jelit polega na przyjmowaniu antybiotyków, niestety, dobór odpowiedniego leku nastręcza sporo trudności. Bakterie z gatunku Clostridium difficile są oporne na większość powszechnie stosowanych antybiotyków. Choć obecność tych bakterii stwierdza się u 70% noworodków, ich liczebność w stosunku do „dobrych” bakterii kwasu mlekowego na ogół jest na tyle mała, iż mikroorganizmy te nie powodują problemów zdrowotnych. Niestety, wcześniaki wymagają długotrwałej hospitalizacji, która przyczynia się do wzrostu kolonizacji przewodu pokarmowego bakteriami z gatunku Clostridium difficile.
Z kolei Klebsiella pneumoniae, zwana też pałeczką zapalenia płuc, zaliczana jest do otoczkowych, nieprzetrwalnikujących bakterii gramujemnych, które charakteryzują się wysoką zjadliwością. Wykazano, iż wspomniany gatunek bakterii wchodzi w skład fizjologicznej mikroflory skóry, jamy ustnej i jelit. Szacuje się, iż Klebsiella pneumoniae odpowiada za 8% zakażeń szpitalnych. Hospitalizacja sprzyja kolonizacji dróg oddechowych i przewodu pokarmowego pałeczką zapalenia płuc. Wykazano, iż Klebsiella pneumoniae wywołuje zapalenie płuc, któremu towarzyszy odkrztuszanie gęstej, podbarwionej krwią, lepkiej plwociny. Ponadto pałeczka zapalenia płuc może powodować infekcje w obrębie przewodu pokarmowego, kości i stawów. Najbardziej niebezpieczna jest jednak infekcja układu moczowego, bowiem może ona doprowadzić do sepsy stanowiącej zagrożenie życia. W zwalczaniu bakterii z gatunku Klebsiella pneuomoniae należy sięgać po inne antybiotyki niż penicylina, ponieważ pałeczka zapalenia płuc wytwarza penicylinazę, czyli enzym rozkładający penicylinę.
Gronkowce, czyli bakterie z rodzaju Staphylococcus, to gramdodatnie ziarenkowce, które występują w skupiskach przypominających grona. Bakterie te należą do względnych beztlenowców, oznacza to, iż potrafią rozwijać się zarówno w środowisku zasobnym w tlen, jak i beztlenowym. Staphylococcus aureus, zwany też gronkowcem złocistym, jest głównym gatunkiem chorobotwórczym człowieka. Prowadzi on do wielu poważnych infekcji w obrębie skóry, przewodu pokarmowego, układu oddechowego i układu moczowego. Ponadto niektóre szczepy Staphylococcus aureus mogą powodować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zagrażającą życiu posocznicę.
Przyczyny i konsekwencje dysbiozy u wcześniaków
U wcześniaków nie tylko obserwuje się podwyższoną ilość potencjalnych patogenów takich jak Clostridium difficile, Klebsiella pneumoniae i gronkowce, ale też obniżoną liczbę „dobrych” bakterii kwasu mlekowego z rodzaju Bifidobacterium. Bakterie kwasu mlekowego stanowią naturalną barierę ochronną organizmu, która zapobiega namnażaniu niekorzystnej mikroflory i tym samym chroni nas przed wieloma groźnymi infekcjami. Bakterie z rodzaju Bifidobacterium przekształcają cukry w kwas mlekowy, który zakwasza przewód pokarmowy. Większość mikroorganizmów, w tym potencjalne patogeny, nie potrafi namnażać się w środowisku, w którym panuje niskie pH. Jednocześnie bakterie kwasu mlekowego wytwarzają takie substancje jak bakteriocyny i natlenek wodoru, które ograniczają rozwój niekorzystnej mikroflory. Ponadto bakterie z rodzaju Bifidobacterium uszczelniają barierę jelitową i tym samym zapobiegają przedostawaniu się antygenów do krwiobiegu. Wykazano też, iż bakterie kwasu mlekowego stymulują dojrzewanie układu immunologicznego i tym samym zmniejszają ryzyko pojawienia się chorób o podłożu alergicznym i autoimmunologicznym. W sytuacji, gdy populacja bakterii z rodzaju Bifidobacterium nie jest dostatecznie liczna, układ pokarmowy i system odpornościowy nie funkcjonują prawidłowo.
W przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie obserwuje się mniejszą różnorodność gatunkową mikroflory przewodu pokarmowego, ponadto kolonizacja jelit przebiega z pewnym opóźnieniem w stosunku do noworodków, które przyszły na świat w terminie. Przyczyniają się do tego dwa czynniki. Po pierwsze, układ pokarmowy wcześniaków nie jest jeszcze w pełni dojrzały. Po drugie, dzieci urodzone przed 37. tygodniem ciąży bardzo często przebywają w inkubatorach i korzystają z respiratorów, ponieważ ich układ oddechowy nie został w pełni wykształcony na etapie życia płodowego. W rezultacie mają ograniczony kontakt z matką i jej florą bakteryjną, przez co nabywają niekorzystną mikroflorę z otoczenia szpitalnego. Ponadto wcześniaki urodzone przed 32. tygodniem ciąży nie mają jeszcze wykształconego odruchu ssania, przez co nie mogą być karmione mlekiem matki bogatym w przeciwciała i bakterie kwasu mlekowego z rodzaju Bifidobacterium. W ich przypadku odżywianie odbywa się drogą pozajelitową. Niestety, karmienie dożylne i za pośrednictwem sondy niesie ze sobą ryzyko infekcji, stąd niezwykle istotną rolę odgrywa ścisłe przestrzeganie zasad higieny przez personel medyczny zatrudniony na oddziale neonatologicznym. Dzieci urodzone przedwcześnie są w sposób szczególny narażone na zakażenia bakteryjne i grzybicze, które leczy się poprzez podawanie antybiotyków. Niestety, antybiotyki nie działają selektywnie, eliminują zarówno patogeny, jak i „dobre” bakterie kwasu mlekowego. Niewykształcony w pełni przewód pokarmowy w połączeniu z antybiotykoterapią prowadzi do dysbiozy, czyli zaburzeń ilościowych i jakościowych mikroflory przewodu pokarmowego.
Zaburzenia mikroflory jelitowej a martwicze zapalenie jelit
Opóźniona kolonizacja jelit u wcześniaków może doprowadzić do martwiczego zapalenia jelit noworodków. Przypadłość ta wymaga szybkiej interwencji chirurgicznej. Martwicze zapalenie jelit stanowi powikłanie, którego przyczyną zazwyczaj jest niedotlenienie płodu, jego niedokrwienie lub obecność patogenów, która nakłada się na niedojrzałość mechanizmów obronnych dziecka. W przypadku wcześniaków o masie ciała nieprzekraczającej 1500 g szanse na przeżycie wynoszą zaledwie 50%. W wyniku niedokrwienia dochodzi do uszkodzenia jelit i ich rozszczelnienia, wskutek utraty integralności błony śluzowej obserwuje się przemieszczanie bakterii z jelit do krwiobiegu, co z kolei może przyczynić się do wystąpienia sepsy i w najgorszym przypadku nawet do śmierci dziecka.
Rola probiotyków w kształtowaniu prawidłowej mikroflory u wcześniaków
Dzieciom urodzonym przed 37. tygodniem ciąży zaleca się podawanie produktów probiotycznych, czyli zawierających żywe, starannie wyselekcjonowane szczepy bakterii kwasu mlekowego o udokumentowanym działaniu. Pomagają one uszczelnić barierę jelitową, jednocześnie kształtują prawidłową mikroflorę przewodu pokarmowego. FFbaby to jedyny na polskim rynku preparat stworzony z myślą o dzieciach urodzonych przedwcześnie, które przyszły na świat z niewykształconym w pełni układem pokarmowym. Produkt ten zawiera zawiera dwa żywe szczepy bakterii kwasu mlekowego – Bifidobacterium breve PB04 oraz Lactobacillus rhamnosus KL53A, które stanowią mikroflorę dominującą w przewodzie pokarmowym dzieci urodzonych w terminie w wyniku porodu naturalnego. FFbaby pozwala uniknąć dysfunkcji przewodu pokarmowego, które mogą powodować stany zapalne jelit, martwicze zapalenie jelit, a nawet sepsę. Wykazano, iż w przypadku dzieci urodzonych przed 37. tygodniem ciąży wczesna suplementacja szczepami bakterii z gatunku Bifidobacterium breve zapewnia prawidłową kolonizację jelit.
FFbaby to probiotyk opracowany z myślą o noworodkach, który może zdecydowanie poprawić tolerancję żywienia jelitowego u wcześniaków. Dzieci urodzone przed 32. tygodniem ciąży nie mają wykształconego odruchu ssania, zatem początkowo muszą być karmione pozajelitowo. Dopiero w miarę upływu czasu do ich diety można zacząć stopniowo wprowadzać mleko. FFbaby to preparat, który został poddany badaniom randomizowanym z kontrolowanym placebo z podwójnie ślepą próbą w 8 największych ośrodkach neonatologicznych w Polsce z udziałem 153 noworodków urodzonych pomiędzy 25. a 34. tygodniem ciąży.
Szczepy bakterii kwasu mlekowego zawarte w FFbaby wykazują silne właściwości antagonistyczne wobec potencjalnych patogenów z rodzaju Salmonella i Clostridium. Preparat ten jest całkowicie bezpieczny i można podawać go dziecku już od pierwszych chwil życia. Szczepy bakterii zawarte w FFbaby spełniają wszystkie wymagania stawiane szczepom probiotycznym oraz kryteria funkcjonalności i bezpieczeństwa.
Rozwój wcześniaka z pomocą FFbaby
Badania przeprowadzone w 8 największych ośrodkach neonatologicznych w Polsce wykazały, iż dzieci urodzone przedwcześnie, którym podawano preparat FFbaby, miały istotnie większą populację bakterii z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus w jelitach. Stwierdzono, iż kolonizacja szczepami Bifidobacterium breve PB04 oraz Lactobacillus rhamnosus KL53A już po tygodniu stosowania produktu ponad 2-krotnie zmniejsza odsetek dzieci, których mikroflora jelitowa składa się wyłącznie z patogenów. Ponadto wykazano, iż w grupie noworodków, których jelita zostały zasiedlone szczepem bakterii Bifidobacterium breve PB04, ryzyko sepsy było 4-krotnie niższe w porównaniu z grupą bez kolonizacji. Jedynym preparatem probiotycznym dedykowanym wcześniakom, który zawiera szczep Bifidobacterium breve PB04, jest FFbaby. W jego skład wchodzą wyłącznie polskie szczepy bakterii kwasu mlekowego przebadane na polskich dzieciach, co odgrywa niezwykle istotną rolę, ponieważ probiotyki przynoszące świetne rezultaty za granicą, w Polsce mogą nie wykazywać efektów klinicznych.
